Από: Αντιστράτηγο ε.α. Ιωάννη Κρασσά

«Ἐδῶ Ραδιοφωνικὸς Σταθμὸς Ἀθηνῶν. Μεταδίδομεν τὸ πρῶτον ἀνακοινωθὲν τοῦ Ἑλληνικοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου. Αἱ Ἰταλικαὶ στρατιωτικαὶ δυνάμεις προσβάλλουν ἀπὸ τῆς 0530 πρωϊνῆς τῆς σήμερον τὰ ἡμέτερα τμήματα προκαλύψεως τῆς ἑλληνοαλβανικῆς μεθορίου. Αἱ ἡμέτεραι δυνάμεις ἀμύνονται τοῦ πατρίου ἐδάφους». Η ραδιοφωνική καταγραφή της ενάρξεως του Ελληνο-ιταλικού πολέμου του 1940.

Τα Επιτεύγματα των Λαών

Στην ιστορία όλων των λαών υπάρχουν ορισμένες ξεχωριστές ημερομηνίες που είναι ορόσημα και κορυφές συγχρόνως. Ορόσημα για να τους υπενθυμίζουν τις μέγιστες επιδόσεις τους και κορυφές από τις οποίες μπορούν να κατοπτεύουν, όλο το αποτύπωμα της διαδρομής τους μέσα στο χρόνο. Μ’ αυτό το τρόπο οι λαοί επιβεβαιώνουν την θέληση τους να υφίστανται ως ελεύθερα έθνη επί της γης. Μία τέτοια ημερομηνία για τους Έλληνες ήταν η Δευτέρα 28^η Οκτωβρίου 1940, η οποία σηματοδότησε την έναρξη του Ελληνο-ιταλικού πολέμου. Η Ελλάδα όχι μόνο αντιμετώπισε με επιτυχία τους εισβολείς, αλλά τους απώθησε εντός της Αλβανίας. Την 6^η Απριλίου 1941 η Γερμανία επετέθη κατά της Ελλάδος, ενώ ο πόλεμος τερματίσθηκε την 1^η Ιουνίου 1941, μετά την κατάληψη της Κρήτης. 

Η Οπτική ενός Πολέμου

Ο κάθε άνθρωπος αξιολογεί και αντιλαμβάνεται με το δικό του τρόπο για το τι είναι δίκαιο ή άδικο, σωστό ή λάθος, ουσιώδες ή ήσσονος σημασίας, ηθικό ή ανήθικο. Ο πόλεμος ως μείζων γεγονός μπορεί να αναλυθεί με πολλά κριτήρια και να εξετασθεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Ο Ελληνο-ιταλικός πόλεμος του 1940 δεν απετέλεσε εξαίρεση, επιβεβαίωσε όμως τον κανόνα ότι για τη κατάκτηση της νίκης απαιτείται λεπτομερής προετοιμασία πριν την έναρξη και σωστές αποφάσεις κατά τη διεξαγωγή. Μια μάχη μπορεί να κερδηθεί από ένα τυχαίο, ή αναπάντεχο συμβάν, όχι όμως ένας πόλεμος. Η μάχη συνδέεται με τον στρατιωτικό ηγήτορα, ο Μαραθώνας με τον Μιλτιάδη (554-489 π.Χ.), τα Δερβενάκια με τον Κολοκοτρώνη (1770-1843), το Καλπάκι με τον Κατσιμήτρο (1886-1962). Οι πόλεμοι όμως σχετίζονται με τους πολιτικούς αρχηγούς, ο Πελοποννησιακός Πόλεμος με τον Περικλή (495-429 π.Χ.), οι Βαλκανικοί Πόλεμοι με τον Βενιζέλο (1864-1936), μόνο ο Μέγας Αλέξανδρος (356-353 π.Χ.) ήταν αρχηγός, στρατηγός και πολεμιστής ταυτοχρόνως. Το έπος του 1940 ήταν ο πόλεμος του Ιωάννη Μεταξά. 

Η Πορεία του Μεταξά

Ο Ιωάννης Μεταξάς γεννήθηκε την 12^η Απριλίου 1871 στην Ιθάκη και απεβίωσε στις 29 Ιανουαρίου 1941 στην Αθήνα. Το 1890 αποφοίτησε από την Σχολή των Ευελπίδων 1^ος στη τάξη του, ονομασθείς Ανθυπολοχαγός Μηχανικού. Ήταν ιδιοφυής, εργατικός, ισχυρογνώμων και πολυπράγμων. Διακρίνονταν για την συστηματική και λεπτομερή προσέγγιση των θεμάτων που αναλάμβανε να φέρει σε πέρας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος[1] τον επέλεξε πρώτο υπασπιστή του, όταν ανέλαβε για πρώτη φορά πρωθυπουργός της Ελλάδος το 1910. Ο Μεταξάς ήταν στρατιωτικός, αλλά διέθεται, διευρυμένη σκέψη και πολιτικό αισθητήριο. Ως στρατιωτικός είχε τα προσόντα του επιτελικού αξιωματικού. Επέλεξε να σταδιοδρομήσει στο μηχανικό και είχε την ικανότητα να αντιλαμβάνεται το έδαφος διαβάζοντας το χάρτη. Το έδαφος αποτελεί τη μόνη σταθερά από τους τρεις παράγοντες που επηρεάζουν την σχεδίαση των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Οι άλλοι δύο είναι ο εχθρός και ο καιρός. Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-13), υπήρξε ο συντάκτης των σχεδίων επιχειρήσεων, χάριν των οποίων νικήσαμε τους εχθρούς μας. Η στρατιωτική σχεδίαση προϋποθέτει την προετοιμασία μεγάλου αριθμού επί μέρους ενεργειών, οι οποίες πρέπει να εκτελούνται με συγκεκριμένη σειρά, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Η ρήση ότι «τὀν πόλεμο τὸν κερδίζει ὅποιος διαπράττει τὰ λιγότερα λάθη» είναι απολύτως ορθή. 

Ο Μεταξάς Πρωθυπουργός

Ο Μεταξάς εκλέχθηκε βουλευτής δημοκρατικά, το κοινοβούλιο τον ψήφισε για πρωθυπουργό, αλλά κυβέρνησε δικτατορικά. Στις εκλογές της 26^ης Ιανουαρίου 1936 επικεφαλής του κόμματος των «Ελευθεροφρόνων[2]» συγκέντρωσε ποσοστό 4% (7 βουλευτές). Την 13^η Απριλίου 1936, μετά τον θάνατο του υπηρεσιακού πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Δεμερτζή[3] (1876-1936), του δόθηκε εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως από τον Βασιλέα Γεώργιο Β΄ (1890-1947). Έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από το σύνολο σχεδόν των βουλευτών (241 υπέρ, 16 κατά και 6 αποχές) των δύο μεγάλων κομμάτων (λαϊκών, φιλελευθέρων), τα οποία αδυνατούσαν να συνεργαστούν[4] για το σχηματισμό κυβερνήσεως. Δηλωμένος αντικοινοβουλευτικός, την 4^η Αυγούστου ανέστειλε άρθρα του συντάγματος και κυβέρνησε δικτατορικά μέχρι τον θάνατό του. 

Η Εθνική Στρατηγική

Καθ’ όλη την περίοδο πριν και μετά την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Β΄ΠΠ)[5] (1^η Σεπτεμβρίου 1939), η Ελλάδα προσπάθησε να τηρήσει αυστηρή ουδετερότητα. Ο Γεώργιος είχε ταχθεί υπέρ της Αγγλοελληνικής συμμαχίας. Ο Μεταξάς εκτίμησε ότι συντασσόμενοι με το Ηνωμένο Βασίλειο η πατρίδος μας θα επιβίωνε της παγκοσμίου συγκρούσεως την οποία θεωρούσε βεβαία. Είχε πεισθεί ότι όποιος ελέγχει τις θάλασσες στο τέλος θα νικήσει, ενώ τα Δωδεκάνησα όπως και συνέβη θα ενσωματώνονταν στην Ελλάδα. Για την στάση του αυτή έχουν λεχθεί πολλά. Η αλήθεια είναι ότι θαύμαζε την Γερμανία, πλην όμως το τίμημα προσχωρήσεως της Ελλάδος στην νέα τάξη πραγμάτων του Χίτλερ και του Μουσολίνι ήταν βαρύ: Η Θράκη και η Ανατολική Μακεδονία θα παραχωρούντο στην Βουλγαρία, τα Ιόνια νησιά και μέρος της Ηπείρου στην Ιταλία, ενώ τα Δωδεκάνησα θα παρέμεναν υπό ιταλική κατοχή. 

Πολεμική Προπαρασκευή 

Επί Μεταξά καταβλήθηκε συστηματική και πολύπλευρος προσπάθεια για την αμυντική προπαρασκευή της Ελλάδος. Ο στρατός μας μετά την Μικρασιατική καταστροφή, είχε ανάγκη ολοκληρωτικής ανασυγκροτήσεως. Από το 1922 έως το 1940, διετέθησαν για την Εθνική Άμυνα 21 δισ. δραχμές, από τα οποία τα 16 κατά το διάστημα από το 1935 έως την έκρηξη του πολέμου[6]. Σε πρώτη φάση εκπονήθηκε το σχέδιο αμύνης της χώρας, για την απόκρουση επιθέσεως από την Βουλγαρία υπό την ονομασία «Σχέδιο Β». Μετά την κατάληψή της Αλβανίας από την Ιταλία τον Απρίλιο του 1939, προβλέφθηκε και η άμυνα από την κατεύθυνση της Αλβανίας, Σχέδιο Ι-Β (Ιταλία- Βουλγαρία) και ΙΒα (άμυνα επί των συνόρων).

 

Η κυβέρνηση για την αποτελεσματική υπεράσπιση της εδαφικής μας ακεραιότητος έθεσε 5 κύριους στόχους:

• Την προμήθεια όπλων, μέσων και υλικών για την συγκρότηση 15 Μεραρχιών και 4 Ταξιαρχιών Πεζικού και μίας Μεραρχίας Ιππικού.
• Την προετοιμασία της επιστρατεύσεως για την πλήρη επάνδρωση και ενεργοποίηση αυτών.
• Την εντατική εκπαίδευση τόσο του ενεργού στρατού, όσο και της εφεδρείας.
• Την κατασκευή οχυρωματικής γραμμής κατά μήκος της Ελληνοβουλγαρικής μεθορίου[7].
• Την χρησιμοποίηση όλων των μέσων και των πόρων του έθνους για την υποστήριξη του μαχόμενου στρατού. 

Το Όχι

Η 3^η πρωινή της 28^ης Οκτωβρίου 1940, ήταν η ώρα που επέλεξε ο Ιταλός πρέσβης στην Ελλάδα Εμμανουέλε Γκράτσι (1891-1961) να επιδώσει στον Μεταξά το τελεσίγραφο της χώρας του, στο σπίτι του στην Κηφισιά. Η Ιταλία ζητούσε την κατάληψη ελληνικών εδαφών ως εγγύηση της ουδετερότητος μας. Ο Έλληνας πρωθυπουργός έχοντας αποφασίσει προ πολλού απάντησε: «Λοιπόν κύριε, ἔχουμε πόλεμο (Alors monsieur c’ est la guerre)». Ο Γκράτσι στο βιβλίο του «Η Αρχή του τέλους» έγραψε: «Τὴν ὑπέρτατη ἐκείνη στιγμή, ὁ Μεταξᾶς προτίμησε νὰ διαλέξει γιὰ τὴν πατρίδα του τὸν δρόμο τῆς θυσίας καὶ ὄχι τὸν δρόμο τῆς ἀτιμώσεως». Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό». Υπήρξε μια υπερήφανη αντίδραση σε μια ιταμή πρόκληση, η οποία στη συνέχεια μετουσιώθηκε στο ιστορικό «Όχι». Την στιγμή εκείνη ο Μεταξάς συνάντησε το πεπρωμένο του και επωμίσθηκε το βάρος μιας ιστορικής αποφάσεως, η οποία εξέφραζε την θέληση της συντριπτικής πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Η λαϊκή κινητοποίηση που ακολούθησε, έδειξε ότι οι Έλληνες, όταν θέλουν, ξέρουν να τιμούν, να ξεχνούν, να συγχωρούν και να αναγνωρίζουν τις γενναίες πράξεις. Πάνω σ’ αυτή την βάση, την αμοιβαία αναγνώριση, την επάξια τιμή και όχι την δουλική υποταγή σφυρηλατήθηκε η εθνική ενότητα και ξεκίνησε ο ανεπανάληπτος εκείνος αγώνας δια την υπεράσπιση της ελευθερίας της πατρίδος μας. 

Μεταξάς -Γκράτσι.

Η Στρατιωτική Σχεδίαση

Η νικηφόρος διεξαγωγή του πολέμου κατά των Ιταλών δεν υπήρξε τυχαίο γεγονός, αλλά το αποτέλεσμα μιας πανεθνικής προσπάθειας, στρατιωτικής, οικονομικής, διπλωματικής, αλλά κυρίως προετοιμασίας του λαού. Η εκτίμηση των πιθανών τρόπων ενεργείας του επιτιθέμενου αποτελεί το πιο δύσκολο έργο των επιτελών, από τους οποίους προκύπτει το σχέδιο επιχειρήσεων του αμυνόμενου. Ο Ιταλικός στρατός στην Αλβανία μπορούσε να κινηθεί επί δύο κυρίων κατευθύνσεων προς κατάληψη της Ελλάδος, είτε μέσω της Δυτικής Μακεδονίας (Καστοριά, Κοζάνη, Θεσσαλονίκη), είτε μέσω της Ηπείρου (Ιωάννινα, Άρτα, Μεσολόγγι). Η κατάληψη των διαβάσεων της οροσειράς της Πίνδου απομόνωναν την Ήπειρο από την λοιπή Ελλάδα. Ο Ιταλικός στρατός αριθμούσε 9 Μεραρχίες[8] συνολικής δυνάμεως 100.000 ανδρών. Οι ημέτερες δυνάμεις τόσο στην Ήπειρο [VIIΙ^η Μεραρχία Πεζικού (ΠΖ)], όσο και στην Δυτική Μακεδονία [IX^η ΜΠ, IV^η Ταξιαρχία ΠΖ (ΤΠΖ)] είχαν ενισχυθεί σημαντικά με μυστική επιστράτευση πριν την κήρυξη του πολέμου, φτάνοντας τους 35.000 άνδρες[9]. Η Ιταλική αεροπορία διέθετε 400 αεροσκάφη πρώτης γραμμής, ενώ η Ελληνική 150. Ο Μεταξάς δεν κήρυξε επιστράτευση πριν την εκδήλωση της επιθέσεως επιδιώκοντας να αποφύγει την αύξηση των εχθρικών στρατευμάτων. Επιδίωκε επιπλέον να αποφύγει τον εγκλωβισμό στην Ήπειρο μεγάλου αριθμού δυνάμεων σε περίπτωση που οι Ιταλοί επέλεγαν να επιτεθούν στη κατεύθυνση της Μακεδονίας. Οι ενεργές μονάδες θα έπρεπε να αντέξουν μέχρι την ολοκλήρωση της επιστρατεύσεως, στόχος που τελικά επιτεύχθηκε. 

Η Διεξαγωγή

Η VIII^η ΠΖ υπό τον Υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο[10] (1886-1962), απέκρουσε την Ιταλική επίθεση στο τομέα της Ηπείρου, στην οχυρωμένη τοποθεσία Ελαία Καλαμά (Καλπάκι). Το απόσπασμα του 51^ου Συντάγματος Πεζικού, υπό τον Συνταγματάρχη ΠΖ Κωνσταντίνο Δαβάκη[11] (1897-1943) και από τις 31 Οκτωβρίου η Ι^η ΜΠΖ υπό τον Υποστράτηγο Βασίλειο Βραχνό[12] (1887-1971), η οποία ανέλαβε τον τομέα της Πίνδου, απώθησαν τους Αλπινιστές της Μεραρχίας Τζούλια, πίσω στην Αλβανία. Ο Δαβάκης τραυματίσθηκε την 2^α Νοεμβρίου και τον αντικατέστησε ο Αντισυνταγματάρχης ΠΖ Θεμιστοκλής Κετσέας[13] (1894-1967). Η ηρωική αντίσταση αυτών των δυνάμεων παρείχε τον απαιτούμενο χρόνο, ώστε να επιστρατευθούν εντός 16 ημερών 400.000 άνδρες και να προωθηθούν στο μέτωπο. Από τις 15 Νοεμβρίου 1940 ο στρατός μας αντεπιτέθηκε και απώθησε τον εχθρό εντός του Αλβανικού εδάφους. Ήταν η 4^η φορά εντός 28 χρόνων που απελευθερώναμε την ελληνικότατη γη της Βορείου Ηπείρου. Για την υποστήριξη της Στρατιάς Ηπείρου πραγματοποιήθηκε ένα τιτάνιο έργο στο οποίο συμμετείχαν όλοι οι Έλληνες. Επί 216 ημέρες προωθούντο στο μέτωπο πυρομαχικά, τρόφιμα, ρουχισμός, και κάθε είδους εφόδιά για την υποστήριξη των μαχόμενων παιδιών μας. Δημόσιοι υπάλληλοι, εργάτες, τεχνίτες, γυναίκες άνδρες και παιδιά οικειοθελώς, στήριξαν την προσπάθεια τη "μάχη" του έθνους. Δεν θα πρέπει να σβηστεί από την εθνική μνήμη, η ηρωική προσφορά των γυναικών, των γερόντων και των παιδιών της Ηπείρου, οι οποίοι ανέλαβαν το επίπονο έργο της μεταφοράς εφοδίων και πυρομαχικών και την διάνοιξη των οδών στα κακοτράχαλα βουνά. Περισσότεροι από 14.000 άνδρες φονεύθηκαν, 43.000 τραυματίσθηκαν, ενώ 25.000 υπέστησαν ακρωτηριασμούς από κρυοπαγήματα. Οι απώλειες των Ιταλών ανήλθαν σε 90.000 νεκρούς και τραυματίες. Βλέπε σχετικό άρθρο: ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ 1940.

Μια Ξεχωριστή Γενιά

Η γενιά του 40 αποδέχθηκε την τιμή που της επιφύλαξε η μοίρα, να αποδείξει ότι είναι ικανή να υπερασπισθεί την ελευθερία που της εξασφάλισαν οι πρόγονοί της. Ουδεμία άλλη ελληνική γενεά αντιμετώπισε αυτές τις δοκιμασίες. Σε καμία άλλη περίοδο της ιστορίας μας δεν θα βρούμε σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα τόσο συμπυκνωμένο πόνο. Υπήρξε η γενεά της θυσίας και της προσφοράς. Οι Έλληνες πολέμησαν με απαράμιλλη γενναιότητα, αντιμετωπίζοντας ένα κατά πολύ ισχυρότερο αντίπαλο σε μέσα και αριθμούς. Ο στρατός μας εκτός από τον εχθρό έπρεπε να αντιμετωπίσει το φονικό κρύο, και τις σκληρές συνθήκες στις χιονισμένες κορυφές της Βορείου Ηπείρου, τις οποίες οι πρόγονοί μας κατέστησαν, αιώνιο σύμβολο της ανθρώπινης γενναιότητος και της αδάμαστου θελήσεως. Άντλησαν την δύναμή τους από το δίκαιο του αγώνος και την βοήθεια της Υπερμάχου Στρατηγού. Κέρδισαν την εκτίμηση και την αναγνώριση εχθρών και φίλων και αποκατέστησαν την αυτοσεβασμό τους μετά την καταισχύνη της μικρασιατικής καταστροφής. 

Το Μεγαλείο της Ψυχής

Ο αγώνας των προγόνων μας είχε όμως μια τραγική παράμετρο. Η Ελλάδα μπορούσε να αμυνθεί με επιτυχία κατά των Ιταλών, αλλά δεν μπορούσε να τους νικήσει, γιατί αυτό θα προκαλούσε την ταχεία επέμβαση της Γερμανίας. Επίσης ήταν σαφές ότι, εάν επιτρέπαμε στους Βρετανούς να έλθουν προς βοήθεια, ο Χίτλερ θα επενέβαινε προκειμένου να προστατεύσει τα πλευρά του. Μπροστά όμως σ’ αυτό το δίλημμα αποφασίσαμε να πολεμήσουμε. Ήταν μια πράξη ψυχικού μεγαλείου, η οποία προκάλεσε το θαυμασμό του ελεύθερου κόσμου και εξακολουθεί ακόμα να κερδίζει την εκτίμησή του. Την 30^η Οκτωβρίου 1940, στην συνέντευξή του προς τους συντάκτες και ιδιοκτήτες των Αθηναϊκών εφημερίδων, ο Μεταξάς το διατύπωσε με σαφήνεια: «Ἕνας λαός ὁφείλει, ἄν θέλῃ νὰ μείνῃ μεγάλος, νὰ εἶναι ἱκανός νὰ πολεμήσῃ ἔστω καί χωρίς ἐλπἰδα νίκης». Ο πρωταγωνιστής του έπους του 40 υπήρξε η ελληνική ψυχή, όλα τα άλλα είναι δευτερευούσης σημασίας. Οι Έλληνες είχαν λάβει μια και μοναδική απόφαση, να αγωνισθούν και να πέσουν μαχόμενοι. Τα γεγονότα αποτέλεσαν το λογικό επακόλουθο αυτής της ηρωικής αποφάσεως. Όσοι πολέμησαν το ‘40, δεν μετανόησαν ποτέ για εκείνη την αναντικατάστατη στιγμή. Για όσα πράττομαι εμείς στην παρούσα περίοδο θα κριθούμε και θα αξιολογηθούμε αναλόγως. Και όπως έγραψε ο μεγάλος μας ποιητής Κωστής Παλαμάς (1859-1943): 

• «Γνῶμες, καρδιές, ὅσοι Ἕλληνες ὅ,τι εἶστε, μὴν ξεχνᾶτε!
• Δὲν εἶστε ἀπὸ τὰ χέρια σας μονάχα.
• Ὄχι! Χρωστᾶτε καὶ σ` ὅσους ἦρθαν, πέρασαν,
• θά ‘ρθουνε, θὰ περάσουν.
• Κριτὲς θὰ μᾶς δικάσουν οἱ ἀγέννητοι, οἱ νεκροί». 
• 

Αντιστράτηγος ε.α. Ιωάννης Κρασσάς

Οκτώβριος 2025

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Α.Ε., Αθήνα 1977.
2. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αίτια και Αφορμαί του Ελληνο-ιταλικού Πολέμου, Εκδόσεις Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 1959.
3. Heinz A. Richter, Η Ιταλο-γερμανική Επίθεση εναντίον της Ελλάδος, Αθήνα 1998, ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Β.Ε.Ε.
4. Ουίνστον Τσώρτσιλ, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Αθήνα 2013, ΓΚΟ-ΒΟΣΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Β.Ε.Ε.
5. Εμμανουέλ Γκράτσι, Η Αρχή του Τέλους, Η Επιχείρηση κατά της Ελλάδος, Βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 2007.
6. Ιωάννης Μεταξάς, Το Προσωπικό του Ημερολόγιο, Εκδόσεις ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Β.Ε.Ε, Αθήνα 1962. 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κυριάρχησε για ένα τέταρτο του αιώνος (1910-1935) στην πολιτική σκηνή της πατρίδος μας. Ξεκίνησε από επαναστάτης στο Θέρισο Χανίων (5 Μαρτίου 1905), όταν ύψωσε το λάβαρο της Ενώσεως της Κρήτης με την Ελλάδα. Ήρθε στην Ελλάδα μετά από πρόσκληση του αρχηγού του στρατιωτικού κινήματος του 1909, του Αντισυνταγματάρχου Πυροβολικού Νικολάου Ζορμπά. Τον Οκτώβριο του 1910 εκλέχθηκε για πρώτη φορά πρωθυπουργός της Ελλάδος, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι τον Φεβρουάριο του 1915. Διετέλεσε 7 φορές πρωθυπουργός της Ελλάδος για συνολικό χρόνο 15 ετών.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

[2] Το Κόμμα Ελευθεροφρόνων ήταν το πολιτικό κόμμα που ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά το 1921. Καταργήθηκε από τον ίδιο, μαζί και με τα άλλα κόμματα του κοινοβουλίου, την 4η Αυγούστου 1936. Έλαβε μέρος σε 7 εκλογικές αναμετρήσεις από το 1926 έως το 1936, συγκεντρώνοντας το μεγαλύτερο ποσοστό το 1926 με ποσοστό 15,7% και 54 έδρες.

[3] Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής (Αθήνα 1876-1936). Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1910 εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Το 1935 και μετά την παλινόρθωση της Βασιλείας στην Ελλάδα, ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής ευρισκόμενος υπεράνω των πολιτικών κομμάτων της εποχής, κλήθηκε από τον Βασιλέα Γεώργιο Β΄ να αναλάβει Πρωθυπουργός και να σχηματίσει τελικώς την «άχρουν κυβέρνηση», διαδεχόμενος τον Γεώργιο Κονδύλη.

Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής.

 [4] Στις βουλευτικές εκλογές της 26^ης Ιανουαρίου 1936, η βενιζελική παράταξη συγκέντρωσε 142 βουλευτές, έναντι 143 της αντιβενιζελικής. Μετά από αδυναμία σχηματισμού κυβερνήσεως ικανής να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, ο Βασιλεύς Γεώργιος Β΄ έδωσε την εντολή στον Ιωάννη Μεταξά, το κόμμα του οποίου είχε λάβει το 3,94% και είχε εκλέξει 7 βουλευτές.

[5] Την 1^η Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία εκ δυσμών με 60 μεραρχίες και 6 ταξιαρχίες συνολικής δυνάμεως 1,5 εκατ. ανδρών, ενώ 16 ημέρες αργότερα εισέβαλλε η Σοβιετική ένωση εξ ανατολών με 33 μεραρχίες και 8 ταξιαρχίες, δυνάμεως 550.000 ανδρών. Η 1^η Σεπ. 1939 θεωρείται από τους ιστορικούς ως η ημερομηνία ενάρξεως του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Εισβολή στην Πολωνία.

[6] Η πρώτη σοβαρή αγορά όπλων, ύψους 1 δισ. δραχμών, έγινε από τον Θεόδωρο Πάγκαλο το 1926, κατά την οποία προμηθευτήκαμε 100.000 τυφέκια, 1752 πολυβόλα και 312 πυροβόλα.

[7] Τον Αύγουστο του 1935 δημιουργήθηκε η Επιτροπή Μελετών Οχυρώσεως (ΕΜΟ), με αποστολή, την εκπόνηση μελέτης για την κατασκευή έργων οχυρώσεως, για την απόκρουση επιθέσεως από την Βουλγαρία. Επί κυβερνήσεως Μεταξά, με μία πανεθνική προσπάθεια ολοκληρώθηκαν τα σχέδια επιλογής των περιοχών κατασκευής των οχυρών, τα κατασκευαστικά σχέδια, αλλά πάνω από όλα υλοποιήθηκε η οργάνωση για την αποπεράτωση του όλου έργου. Εντός 3,5 ετών με την διάθεση 1,5 δισεκατομμυρίων δραχμών, η αμυντική γραμμή είχε ολοκληρωθεί, με την κατασκευή 21 οχυρών από το όρος Μπέλες έως το ποταμό Νέστο, γνωστή σαν «Γραμμή Μεταξά». Οι Γερμανοί δεν κατόρθωσαν να την διασπάσουν, γι’ αυτό την παράκαμψαν κινούμενοι μέσω των Σκοπίων.

H Γραμμή Μεταξά.

[8] Οι Ιταλικές δυνάμεις στην Αλβανία αποτελούντο από 9 Μεραρχίες συνολικής δυνάμεως 100.000 ανδρών υποστηριζόμενες από 260 πυροβόλα και 150 άρματα κατανεμημένες σε 2 Σώματα Στρατού [XXV ΣΣ (23^η ΜΠ «Φερράρα», 51^η ΜΠ «Σιένα», 131 Μεραρχία ΤΘ «Κενταύρων»)],  [XXVI ΣΣ (49^η ΜΠ «Πάρμας», 53^η ΜΠ «Αρέτσο», 29^η ΜΠ «Πιεμόντε», 19^η ΜΠ «Βενέτσια») και η 3^η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» στο τομέα Πίνδου. Μέχρι το τέλος του πολέμου οι Ιταλικές μεραρχίες ανήλθαν σε 25 με 500.000 άνδρες. Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟΣ ΠΌΛΕΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β΄ΠΠ. Αθήνα 1960, Σελίς 5.

[9] Οι Ελληνικές δυνάμεις αποτελούντο από 2 Μεραρχίες, 1 Ταξιαρχία και ένα 1 Σύνταγμα Πεζικού συνολικής δυνάμεως 35.000 ανδρών, υποστηριζόμενες από 81 πυροβόλα. Η VIII^η ΜΠΖ στην Ήπειρο, η IX^η  ΜΠΖ και η 4^η Ταξιαρχία ΠΖ στο θέατρο της Δυτικής Μακεδονίας και ενδιαμέσως το 51 ΣΠ, ή Απόσπασμα Πίνδου ή Δαβάκη. Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟΣ ΠΌΛΕΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β΄ΠΠ. Αθήνα 1960, Σελίς 13.

[10] Ο Αντιστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος (Κλειτσός Ευρυτανίας 1886-Αθήνα 1962) ξεκίνησε την σταδιοδρομία του στον Στρατό ως εθελοντής το 1904. Εισήλθε στη Σχολή Υπαξιωματικών το 1911, από την οποία και εξήλθε τον Σεπτέμβριο του 1912 ως ανθυπασπιστής του πεζικού. Συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην Μικρασιατική Εκστρατεία 1921-1922), τραυματισθείς στη μάχη του Αφιόν Καραχισάρ (13 Αυγ 1922). Κατά τον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο ως Διοικητής της VIII Μεραρχίας Πεζικού αναχαίτισε την ιταλική επίθεση στην περιοχή του Καλπακίου. Μετά την απελευθέρωση καταδικάστηκε σε ειρκτή 5,5 ετών, δια τη πράξη διευκολύνσεως του έργου κατοχής, διότι διετέλεσε Υπουργός Εργασίας και προσωρινά Γεωργίας στη πρώτη κατοχική κυβέρνηση του Στρατηγού Γεώργιου Τσολάκογλου. Το 1951 αποφυλακίσθηκε, μετά από χορήγηση χάριτος από τον Βασιλέα Παύλο, επί κυβερνήσεως Νικολάου Πλαστήρα και το 1953 αποκαταστάθηκε αναδρομικά με επαναφορά στο βαθμό του Αντιστράτηγου εν αποστρατεία, με όλες τις απολαβές και τις διακρίσεις του. Την 5^η Οκτωβρίου του 1949 με διάταγμα του Βασιλέως Παύλου χαρίστηκε το υπόλοιπο της ποινής του. Βλέπε σχετικό άρθρο: Η Δίκη των Δωσίλογων Πρωθυπουργών και Υπουργών της Κατοχής

Ο Αντιστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος.

[11] O Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης (1897 Κεχριάνικα Λακωνίας-1943). Έλαβε μέρος στο Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική εκστρατεία. Το 1937 αποστρατεύθηκε για λόγους υγείας και ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία το 1940. Τον Δεκέμβριο του 1942, ο Δαβάκης ενώ νοσηλεύονταν στην Αθήνα, συνελήφθη ως όμηρος από τις ιταλικές αρχές κατοχής και αποφασίσθηκε η μεταφορά του σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στην Ιταλία. Το ατμόπλοιο στο οποίο επέβαινε βυθίσθηκε από συμμαχικό υποβρύχιο. Η σορός του Δαβάκη αναγνωρίστηκε και ετάφη στον Αυλώνα. Μετά τη λήξη του πόλεμου τα οστά του διακομίστηκαν και ενταφιάστηκαν στην Ελλάδα.

 O Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης.

[12] Ο Αντιστράτηγος Βασίλειος Βραχνός (1887 Ναύπλιο-1971) σπούδασε Νομικά στο ΕΚΠΑ, συμμετείχε στους Βαλκανικούς, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Εκστρατεία στην Ουκρανία και στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Μετά τη κατοχή ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση «Άγνωστος Μεραρχία», συνελήφθη και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως στην Γερμανία. Εκλέχθηκε δύο φορές Βουλευτής Κορίνθου (1951,1952) και διετέλεσε Υφυπουργός Εσωτερικών στη Κυβέρνηση Παπάγου το 1954.

Αντιστράτηγος Βασίλειος Βραχνός.

[13] Ο Αντιστράτηγος Θεμιστοκλής Κετσέας (1894 Κάτω Δολοί Μεσσηνίας-Αθήνα 1967) έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους ως εθελοντής, τραυματισθείς στη μάχη του Κιλκίς. Συμμετείχε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Μετά τη κατάληψη της Ελλάδος διέφυγε στη Μέση Ανατολή και ανέλαβε τα καθήκοντα του Υποδιοικητού του Ιερού Λόχου.

Ο Αντιστράτηγος Θεμιστοκλής Κετσέας.

 ΤΕΛΟΣ